Trong mỗi con người có một Mozart : Phan Dũng – nhà “truyền bá” tư duy sáng tạo

Written by Phạm Minh

"Phan Dũng là chủ của một doanh nghiệp mà sản phẩm rất đặc biệt: Hao tốn ít nguyên liệu, không hề gây ô nhiễm, sản phẩm xuất khẩu lại đạt giá trị cao". Chắc hẳn với lời giới thiệu này nhiều người sẽ ngạc nhiên khi tận mắt thấy cơ ngơi của anh: Vẻn vẹn hai căn phòng nhỏ ẩn mãi trên lầu 3, khu B của Trường đại học khoa học tự nhiên TPHCM.

Một phòng chỉ rộng 10m² đa chức năng, vừa nghiên cứu, lưu trữ, vừa là nơi giám đốc tiếp khách giao dịch với một chiếc bàn tròn to như bàn ăn của mỗi gia đình. Phòng còn lại là "cơ sở sản xuất" chính giỏi lắm chỉ chứa được khoảng 50 người.

Khởi nghiệp từ khi chưa thành danh

Trung tâm Sáng tạo Khoa học-kỹ thuật (TSK) của giám đốc Phan Dũng đã tồn tại và phát triển gần 8 năm qua. Để trở thành một giáo sư – tiến sĩ vật lý, hay như anh tự nhận "mình vừa là nhà khoa học, nhà giáo, vừa là nhà doanh nghiệp", Dũng đã khởi nghiệp cách đây 22 năm. Cuối năm 1977, Dũng mới 27 tuổi, anh quyết định phổ biến "Phương pháp luận tư duy sáng tạo, đặc biệt là lý thuyết giải bài toán sáng chế" (TRIZ) cho các bạn trẻ. Điểm hẹn là Nhà văn hóa thanh niên, hoặc Ủy ban khoa học- kỹ thuật. Ban đầu chỉ thu hút được một số người hiếu kỳ. Chưa mấy ai tin rằng sáng tạo lại có thể đem dạy và học như các môn khác. Bản thân Dũng trở thành sinh viên của Trường đại học sáng tạo sáng chế ở Bacu (Liên Xô cũ) một cách rất tình cờ. Anh sang đây để học vật lý, đang học thì biết có khóa dạy sáng tạo mà tò mò tìm đến. G.S. Altshuller, một nhà khoa học và nhà văn viễn tưởng, người sáng lập Trường đã chấp nhận anh và hai người Việt Nam khác như một ngoại lệ, vì đối tượng chiêu sinh chỉ dành cho những ai đã từng công tác và có những công trình sáng tạo. Dũng vừa học vật lý vừa học khoa học sáng tạo. Anh kể: "Năm 71-73, thầy Altshuller đã trực tiếp truyền cho tôi những gì ông có. Ông là người thầy cực kỳ tốt bụng. Ngay trước khi mất, ông vẫn giúp đỡ tôi, thậm chí còn gửi cho tôi cả những tài liệu chưa hề được công bố". Altshuller chính là tác giả lý thuyết và Algorit được coi là cha đẻ của trường phái khoa học sáng tạo của Nga.

Đã 22 năm qua, TSK mà chủ yếu là Phan Dũng và một hai cộng sự đã mở được 125 khóa sơ cấp, 6 khóa trung cấp về phương pháp luận tư duy sáng tạo, với hơn 10.000 lượt học viên đủ mọi thành phần. Có người là tiến sĩ kinh tế ở Paris từ 1955, có người là nữ nghệ sĩ nổi tiếng, rất nhiều người là giám đốc các doanh nghiệp, hoặc các chuyên viên ngành kỹ thuật, quản lý... đã từng tốt nghiệp đại học và có người còn học phổ thông. Đặc biệt có cả những quan chức của Bộ giáo dục Malaysia... Ai nấy đều khẳng định đã học được cách làm thế nào để sáng tạo. Thực tế họ đã giành được nhiều kết quả tốt đẹp trong công tác và cuộc sống.

Con đường sáng tạo chưa phải đã thoáng đãng

Phan Dũng không giấu niềm tự hào khi khẳng định TRIZ đã được đưa vào truyền bá giảng dạy ở Việt Nam từ 1977. Tuy vậy, anh vẫn tỏ ra băn khoăn trước những thông tin dồn dập. Tuy chỉ mới được đưa vào Mỹ như một ngành công nghệ từ năm 1991, đến nay Mỹ lập được hai viện chuyên nghiên cứu về TRIZ. Một là The Altshuller Institute for TRIZ Studies tại Massachusetts và một viện là TRIZ Institute tại California. Những công ty lớn của Mỹ sử dụng TRIZ mỗi ngày mỗi dài, bao gồm: MW, Kodak, MC Donnel Douglas, Motorola, P&G, US Air Force, Siemens, Intel, 3M, Mobil-Oil, Ford... Phan Dũng cho biết: "Ở Việt Nam, gần đây có số học viên của TSK do các công ty, đơn vị liên doanh nước ngoài cử đến. Vì sáng tạo là yêu cầu kỹ năng cơ bản nhất để đáp ứng yêu cầu công việc trong tương lai. Chỉ cần đọc các thông báo tuyển dụng của các công ty này đăng trên báo dù quản lý hay cho bất kỳ một công việc nào cũng yêu cầu sáng tạo". Giá đào tạo của TSK lại quá rẻ so với các lớp tổ chức ở nước ngoài (chỉ khoảng trên dưới 20USD/khóa 60 tiết). Gần đây, một công ty TNHH có vốn đầu tư nước ngoài ở TPHCM cũng mở các lớp tương tự trong 2 ngày với giá 250USD/học viên...

Nhưng điều mà Phan Dũng tỏ ra quan tâm và lo lắng nhất là, đến nay, trước ngưỡng cửa thế kỷ 21 với dự báo làn sóng văn minh thứ tư sau nông nghiệp, công nghiệp và thông tin đang ập đến. Đó là nền văn minh sáng tạo gồm công nghệ tạo ra ý tưởng (Ideas Engineering) và công cụ đưa ra khái niệm mới (Conceptor), chúng ta thực sự chưa có một bước chuẩn bị. Trong lúc ở Venezuela đã có Bộ phát triển trí tuệ với hơn 100.000 giáo viên dạy tư duy đã được đào tạo. Họ đã quy định thành luật: Mỗi học sinh phải học mỗi tuần 2 giờ về kỹ năng tư duy. Singapore cũng đã có chương trình dạy tư duy sáng tạo cho học sinh. Phan Dũng thích nhắc lại một câu nói của Thomas Edison, "ông tổ" của hơn ngàn sáng chế cho nhân loại: "Nhiệm vụ quan trọng nhất của nền văn minh là dạy con người biết suy nghĩ".

("Thời báo Kinh tế Sài Gòn", xuân Kỷ Mão, ra ngày 24/2/1999)